Ünite 3 - İşaret Zamirleri ve İşaret Sıfatları

Üçüncü ünitemizde işaret zamirlerini ve işaret zamirlerinin tekil hallerinin sıfat görevi gördüğü örnekleri inceleyeceğiz.

İŞARET ZAMİRLERİ

Türkçede işaret zamirleri "bu", "şu", "o", "bunlar", "şunlar" ve "onlar zamirleridir.

Bu	Мы
Şu	Мо
O	А
Bunlar	Мыхэ
Şunlar	Мохэ
Onlar	Ахэ

Bu kısımda işaret zamirleri ile kurulabilecek basit cümleleri ve kurallarını göreceğiz. Dikkat edilmesi gereken nokta ise tablodakiler 2. ünitede de değindiğimiz gibi bu kelimelerin yalın halleridir.  Ve çoğul kelimelerin yalın halde kullanımı yoktur. Yanlarına ek almak zorundadırlar.  Bu ünitede -p belirtme ekini aldıklarını göreceksiniz.  Gelecek ünitelerde başka ekler aldıklarında da kafanızın karışmaması için yalın halini göstermeyi uygun buluyoruz.

Şimdi de Türkçe dil bilgisine, konunun daha iyi anlaşılabilmesi adına bir göz atalım.

"Bu bir kalemdir" cümlesindeki "bu" işaret zamiridir. Ancak "bu kalem siyahtır" cümlesindeki "bu" ise işaret sıfatıdır.

"Bu bir ağaç(tır)." (Zamir)
"Şu defter(dir)" (Zamir)
"O direk(tir)" (Zamir)

"Bu ağaç (çiçeklidir)". (Sıfat)
"Şu defter (kırmızıdır)". (Sıfat)
"O direk (uzundur)". (Sıfat)

Biz bu ünitenin ilk kısmında işaret zamirlerini işleyeceğiz. İkinci kısımda ise "bu", "şu", "o" kelimelerinin işaret sıfatı özelliklerini inceleyeceğiz.

Kalem (къэлэм), elma (МыIэрыс(э)) ve tabak (Лагъэ) örneklerini inceleyelim.

Мыр къэлэм = Bu kalem(dir).

Мор къэлэм = Şu kalem(dir).

Ар къэлэм = O kalem(dir).


Мыр мыIэрыс(э) = Bu elma(dır).

Мор мыIэрыс(э)= Şu elma(dır).

Ар мыIэрыс(э)= O elma(dır).


Мыр лагъэ = Bu tabak(tır).

Мор лагъэ = Şu tabak(tır).

Ар лагъэ = O tabak(tır).


2. ünitede ileride gördüğünüzde kafanızın karışmaması için "-p" belirtme ekini göstermiştik.  Hatta "o" ve "onlar" kelimelerinin karşılığının yalın halde  А ve Ахэ olduğunu ancak literatüre belirtme eki almış hallerinin geçtiğini söylemiştik.  Buradaki örnekler ile daha net anlaşılacaktır.

Gördüğünüz gibi Мы ve Мо kelimeleri -р ekini aldı.  Ayrıca къэлэм, мыIэрыс(э) ve лагъэ kelimeleri de herhangi bir ek almadı.

Çoğul hallerini düşündüğümüzde ise şu şekildedir:

Мыхэр къэлэмых = Bunlar kalemler(dir).

Мохэр къэлэмых = Şunlar kalemler(dir).

Ахэр къэлэмых = Onlar kalemler(dir).


Мыхэр мыIэрысэх = Bunlar elmalar(dır).

Мохэр мыIэрысэх = Şunlar elmalar(dır).

Ахэр мыIэрысэх = Onlar elmalar(dır).


Мыхэр лагъэх = Bunlar tabaklar(dır).

Мохэр лагъэх = Şunlar tabaklar(dır).

Ахэр лагъэх = Onlar tabaklar(dır).


Gördüğünüz gibi Мы ve Мо işaret zamirleri önce çoğul eki -Хэ alıp sonra da belirtme ekini almışlardır. Aynı "А" kelimesinin çoğul ekini ve sonra da belirtme ekini alıp "Ахэр" olması gibi.

Gördüğünüz gibi къэлэм kelimesi ünsüz harf ile bittiği için sonuna -ых eki,  лагъэ kelimesi ünlü harf ile bittiğinden sonuna -х eki almıştır. мыIэрыс kelimesi ise 1. ünitenin başında söylediğimiz gibi sonunda telaffuz edilmeyen ve normalde yazmaya gerek olmayan bir "э" sesine sahiptir.  Bundan dolayı ünlü ile bittiği kabul edilip -х almıştır.

Bu noktada 2. ünitede gördüğümüz şahıs zamirlerini hatırlayabilirsiniz. Şahıs zamirlerinde kelime her şahıs zamirine göre bir ek alıyordu. Ар şahıs zamiri ise ek almıyordu. Ахэр şahıs zamiri içinse kelimenin son harfinin ünlü ya da ünsüz ile bitmesine göre -х ya da -ых ekleri alıyordu. Aynı mantık işaret zamirleri içinde geçerlidir. "Bu", "şu" ve "o" işaret zamirleri için önlerine gelen kelime gördüğünüz gibi ek almıyor. Ancak "bunlar", "şunlar" ve "onlar" işaret zamirleri için önlerine gelen kelime ünlü ya da ünsüz ile bitmesine bağlı olarak -х ya da -ых ekleri alır.

Мыр къэлэм = Bu kalem(dir).

Мыхэр къэлэмых = Bunlar kalemler(dir).


Мыр мыIэрыс = Bu elma(dır).

мыхэр мыIэрысэх = Bunlar elmalar(dır).


Мыр лагъэ = Bu tabak(tır).

Мыхэр лагъэх = Bunlar tabaklar(dır).

ÖZEL İSİMLERLE KULLANIMI

"Bu Kanşav(dır)." veya "O Fatimet(tir)." gibi cümlelerde de herhangi bir farklılık olmaz.

Мыр Къаншъау = Bu Kanşav(dır).

Мор Къаншъау = Şu Kanşav(dır).

Ар Къаншъау = O Kanşav(dır).


Мыр Фатимэт = Bu Fatimet(tir).

Мор Фатимэт = Şu Fatimet(tir).

Ар Фатимэт = O Fatimet(tir).

OLUMSUZ HAL

İşaret zamirleri ile kurulan cümleleri olumsuz hale getirmek için 2. ünitede gösterdiğimiz kurallar aynı şekilde geçerlidir.

Eğer kelime ünsüz harf ile bitiyorsa -ЭП eki getirilir.  Ancak ünlü harf ile bittiğinde aynı kurallar geçerlidir. İşaret zamirlerinin çoğul hallerinde kelime her daim -ых veya -х ekiyle bittiği, yani ünsüz harf ile bittiği için olumsuz yapmak için her daim -ЭП eki getirilir. 

- А = Bu sesli harf soru anlamı kattığı için Çerkesçede yalın halde bu sesli harf ile biten kelime bulunmamaktadır. 

- Э = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için  sadece -П getirilir.

Къалэ = Şehir

Мыр къалэп = Bu şehir değil(dir).

- Ы = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için Ы harfi düşürülüp -ЭП eki getirilir.

Чъыгы = Ağaç

Мор чъыгэп = Şu ağaç değil(dir).

- У = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için У harfi düşürülüp -ОП eki getirilir.

Щыгъу = Tuz

Ар  щыгъоп = O tuz değil(dir).


- О = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için -П eki getirilir.

Къахьэо = Kahve

Мыр къахьэоп = Bu kahve değil(dir).


- Е = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için -П eki getirilir.

Дае = Ceviz ağacı

Мор даеп = Şu ceviz ağacı değil(dir).


- Й = Bu sesli harf ile biten bir kelimeyi olumsuz yapmak için Й harfi düşürülüp -ЕП eki getirilir.

Щэмсый = Şemsiye

Ар щэмсыеп = O şemsiye değil(dir).



Cümleyi nasıl olumsuz yaptığımızı bütün işaret zamirlerinde görelim.

Тхылъ (Kitap)

Мыр тхылъэп	Bu kitap değil(dir)
Мор тхылъэп	Şu kitap değil(dir)
Ар тхылъэп	O kitap değil(dir)
Мыхэр тхылъыхэп	Bunlar kitap değiller(dir)
Мохэр тхылъыхэп	Şunlar kitap değiller(dir)
Ахэр тхылъыхэп	Onlar kitap değiller(dir)

Gördüğünüz gibi çoğul halde sona gelen -ых ekinden sonra olumsuzluk eki, kelime ünsüz ile bittiği için değişime uğramadan -эп şeklinde gelmektedir.

SORU HALİ

2. ünitede yaptığımız gibi işaret zamirleri ile kurulan cümlelerde de hem olumlu hem olumsuz soru şeklini göreceğiz.

Çerkesçede soru hali -A eki getirilerek yapılır. Eğer kelime sesli harf ile biterse, bu sesli harf düşürülür ve -A eki getirilir.

Щыбжьый = Biber
Мор щыбжьыйа? = Şu biber mi?
Мор щыбжьыеба? = Şu biber değil mi?

İkinci ünite de böyle bir örneğimiz vardı hatırlarsanız. Й harfinden sonra sesli harf gelmez. Soru haline sokmak için A getirdiğimizde Türkçedeki YA sesini verir. Çerkesçede YA sesini veren Я harfi zaten vardır.  Yani doğru yazılışı şu şekilde olur:

Мор щыбжьыя?

Bu şekilde kelimeye gelen ekler dolayısıyla Й harfinin yanına Э, А, Ы ve У geldiğinde sırasıyla Е, Я, И ve Ю halini alır.  

Ныбджэгъу(э) = Arkadaş
Мыхэр ныбджэгъуха? = Bunlar arkadaşlar mı?
Мыхэр ныбджэгъухэба? = Bunlar arkadaş değiller mi?

Bu noktada Ныбджэгъу kelimesi telaffuz edilmeyen ve yazılmayan "э" sesi ile bittiğinden dolayı olumsuz soru halinde sona sadece "ба" gelir.

Цацэ = Çatal
Ар цаца? = O çatal mı?
Ар цацэба? = O çatal değil mi?