"Bazı sesleri çıkaramıyorum"
"Telaffuz da çok zor"
"Bir sürü farklı diyalektik var"
"Bir sesi yanlış çıkartırsan, çok farklı anlam oluyormuş, geçen gün bir kız thamade'lerin önünde rezil olmuş bu yüzden"
ve benzeri cümleler.. Hep duyduk ya da söyledik, değil mi?
Peki gerçekte böyle mi? Gerçekten Kiril alfabesi çok mu zor? Bazı sesleri çıkaramaz mıyız? Telaffuz çok mu önemli? Farklı diyalektiklerin olması sorun mu? Ya da bir sesi farklı çıkarırsak, bütün anlam kaybolur ve biz rezil olur muyuz?
Mesela Kiril alfabesi zor diyoruz. Ancak matematik bölümünde kalkülüs matematiği de zor. Mimarlık bölümünde yapı alt sistemleri de zor. Fizik bölümünde diferansiyel denklemler de zor. Hadi liseden örnek verelim. İntegral, türev, limit konuları kolay mı gözüktü ilk gördüğünüzde? Ancak bunları öğreten ve öğrenen insanlar var. Bilimsel metotlar ile öğretildiği zaman, gerekli çalışma ve alıştırmalar ile öğrenebiliyorlar. Demek ki Çerkesçe'yi de öğrenmek ve öğretmek için belli bilimsel metotlara uymalıyız. Bu metotlar sayesinde ortalama 50 tane sembolün hangi sese tekabül ettiğini öğrenmek hiç de zor olmasa gerek.
Bazı sesleri çıkaramıyoruz. Çok normal değil mi? Dünyanın dili İngilizce'yi öğrenirken bile, ki Dünya'nın en kolay dilidir, insanların zorlandığı oluyor. Bazı sesleri kendi dillerine göre ilk kez duyduklarından zorlanıyorlar. Ancak pratik ile eninde sonunda o sesi çıkartabiliyorlar.
Telaffuzu önemli görüyoruz. Ama öyle mi gerçekte? Gene İngilizce'den örnek verelim. Hindistanlı bir kişinin ile İngiltereli bir kişinin telaffuz arasında fark yok mu sizce? Rusyalı birisi ile Almanyalı birisinin İngilizce telaffuzu arasında yada? Hepsi farklı farklı aksanları olmasına rağmen, kelimeleri farklı telaffuz etmelerine rağmen anlaşabiliyorlar. Yabancı insanların Türkçe konuşmalarını, Türkçe bilen birisi olarak anlayamıyor musunuz mesela? Anlayabiliyorsunuz. Ama sizin gibi telaffuz etmiyorlar.
Çerkesçe'nin birden daha fazla diyalekti olması sorun mu peki? Bazı kelimelerin bu diyalektlerde tamamen farklı söylenmesi ya da? Yoksa bir zenginlik mi? Türkiye'de herkes İstanbul Türkçesi ile konuşmuyor sonuçta. Ege bölgesine gidince "duruyoruz artık" demek için "durupduruz gaari" dediklerinde, Orta Anadolu'da "acaba" demek için "acep" dediklerinde, Trakya'da "hep aynı" demek için "ep aynı beya" dediklerinde, Karadeniz'de "gidiyorum" demek için "gideyrum da" dediklerinde ya da Güney Doğu Anadolu'da "pamuk" demek için "pembuk" dediklerinde anlamıyor muyuz? Anlıyoruz gayet. Elbette hiç duymadığımız kelimeler duyuyoruz: "Elliğe kalktık, yemek yedik" cümlesini duyunca bir tek "ellik" ne demek diye düşünürüz. Bir kelimeyi bilmememiz, Türkçe'yi komple bilmiyoruz anlamına gelmez. Sorarız, sahur demek olduğunu öğreniriz mesela.
Peki belki de en komiği olarak, farklı bir ses çıkarırsak rezil olur muyuz? Türkçe'de oluyor muyuz? Konuşurken hiç mi dilimiz sürçmüyor? Çok kibar bir Türkçe ile, bütün dil bilgisi kurallarına uyarak, tonlama ve vurgulamaları çok iyi yaparak, anlatım bozukluklarına yakalanmadan konuşabiliyor muyuz? Arkadaşlar arasında bile konuşmalarımız aslında şöyle değil mi:
- Ya abi geçen gün geçiyordum oradan. Şu şey var ya, bizim bakkal hani, Hatice teyzenin oğlan ile tartışmaya tutuşmuşlar gene. Yav yapmayın diyorum, başkaları da girdi araya, kimseyi de dinlemiyorlar ki, döndü adam oradan. Elini kaldırınca "hop" dedik. Küçücük çocuk yarın ÖSS sınavına girecek. Ne ayaksın sen?
Okuyunca anladık değil mi bu cümleleri? Ne denilmek istediğini kavradık. Devrik cümlelere, saçma kelimelere, "ÖSS sınavı" gibi anlatım bozukluklarına rağmen anlayabildik. Peki şu cümleleri duyarken "Ya abi geçen gün geçiyordum öradan" diye dili sürçseydi anlatanın, "oradan" yerine "öradan" deseydi rezil rüsva mı olacaktı? Hiç bir şey anlamayacak mıydık? Hayır gayet anlayacaktık.
Elbette dili düzgün kullanmak, dil bilgisi kurallarına uymak önemlidir. Ancak öğrenirken hap değil ki bu direk yutalım. Elbette hatalar yapılacak. Bu hataları yapmaya gönüllü olacak özgüveni yüksek olanlar başarılı olurlar zaten.
İşin özü her ne kadar politik olarak anadilimiz desek de, Çerkesçe teknik olarak yabancı bir dil. Ve yabancı bir dil nasıl öğrenilir ise öyle öğrenilmesi lazım. Derneklerimizdeki dil kursları (bir kaç tanesi hariç) her ne kadar iyi niyetli olsa da dil bilenlerin nasıl öğreteceklerini bilmemelerinden dolayı verimsiz oluyor. Ayrıca sadece gösterip, üzerine herhangi bir alıştırma ya da pratik şansı sunmadan verilen bilgiler, doğal olarak uçuyor, gidiyor.
- "Ben gidiyorum" cümlesi "Сэ сэкIо" şeklinde söylenir, "ben gittim" cümlesi "Сэ сыкIуaгъ" şeklinde söylenir, "sen gidiyorsun" cümlesi "О oкIо" şeklinde söylenir, "sen gittin" cümlesi "О укIуагъ" şeklinde söylenir.
deyip geçince doğal olarak kimse anlamaz. Bu cümleler de "ben" kelimesi hangisi, gitmek fiilinin "git" kökü hangisi, "-yor" şimdiki zaman eki hangisi, "-um" şahıs eki hangisi göstermeden, tanıtmadan, cümlenin kuruluş mantığını kavratmadan anlatmak, istekli olan kişilerde bile dilin öğrenilemeyecek kadar zor olduğu yanılgısını doğuruyor.
Kısacası öğrenmeye çalıştığımız dili bilenlerin, nasıl öğreteceğini de bilmesi lazım. "Ben öğrenciyim" gibi basit bir cümleyi bile göstermeden, ekleri ve kökleri tanıtmadan direk fiil çekimlerinden başlamak, "fonetik", "fonem", "akusatif", "geçişli fiil" ve benzeri kafa yoran kelimelerle konuyu açıklamaya çalışmak heves kırıyor. Kişiyi uzaklaştırıyor.
Yanlış anlaşılmasın. Öğretmen değiliz, bilgili de değiliz. Biz kendimiz basitten başlayarak öğreneceğiz. Adigey Cumhuriyeti'nin resmi diyalekti olan Çemguy diyalektini kullanacağız. Bilen bir çok insandan da yardım alacağız. Öğrenirken hazırladıklarımızı da buradan paylaşacağız. Yoksa başkaları gibi alfabe de uydurmayacağız. İsteyen de takip etsin dedik.
Ayrıca dil bilen büyüklerimize de metodoloji açısından yardımı olacağını düşünüyoruz. Ancak şu genel yanlışı düzeltmekte de fayda var. Çerkesçe Batı diyalekti ve Doğu diyalekti olarak ikiye ayrılmaz. Batı Çerkeslerinden Abzehlerin, Şapşığların, Çemguyların ayrı ayrı diyalektleri vardır. Ancak aralarındaki farklar neredeyse sıfıra yakındır. Bu yüzden bu çalışmadan farklı yazıldığını düşündüğünüz kelimeler Çemguyların kullandığı kelimelerdir. Abzehler ve Şapşığlar daha farklı söylüyor olabilirler. Ancak biz Adigey Cumhuriyeti'nin resmi diyalektini esas alarak ilerliyoruz.
Resmi diyalekti esas alıyoruz, sitenin her kısmı Çemguy diyalektine göre hazırlanıyor. Ancak her alıştırmanın sonuna bir wored koyduk. Altına da Kiril alfabesi ile şarkı sözlerini yazdık. Bu alıştırmanın amacı wored'i dinlerken bir yandan da şarkı sözlerini takip ederek kiril alfabesinin sembollerine aşinalığı arttırmak. Ancak bu woredler batı diyalektinden farklı farklı oluyor. Sadece Çemguy diyalektine ait woredler bulmak her daim kolay olmuyor. O yüzden dilbilgisi açısından sitede öğrendiğiniz kurallara aykırı bir kelime görürseniz wored'lerde şaşırmayın.
ÖNEMLİ UYARI: Ne yazık ki ses kayıtlarını yüklediğimiz Vocaroo sitesini her akıllı telefon desteklemiyor. O yüzden ses kayıtlarını düzgünce dinleyebilmeniz için bilgisayarınızdan siteye girmenizi tavsiye ederiz.
Dil bilen dostlarımız, büyüklerimiz de Çemguy diyalektinde hazırladığımız bu çalışma programında herhangi bir yanlış görürlerse lütfen bize bildirsinler. Düzeltelim. Seslendirmeleri de kendimiz yapıyoruz. Çünkü birincil amacımız öğrenmek. Her ses kaydını en az 10 kere deneyerek mükemmele yakın bir sonuç almaya çalışıyoruz. Ancak elbette telaffuzda hatalarımız olabilir.
İNDİRİLMESİNİ TAVSİYE ETTİĞİMİZ DOSYALAR:
- Şuradan bilgisayarda kullanmanız için Çerkesçe klavye edinebilirsiniz. Dosya bilgisayarınıza inince "ADIGEBZE_amd64" isimli dosyaya çift tıklayarak çalıştırın. Ayrıca dosyanın içinde klavyenizde hangi kiril sembolünün nerede olduğunu gösteren bir resimde mevcut. "I" şeklinde çubuk da semboller arasında mevcuttur. Hali hazırda Çerkesçe bilenler de artık çubuk yerine "1" yazmaktan kurtulabilirler. Kurulumu yaptıktan sonra bilgisayarınız sağ alt köşesinden klavyenizi istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz. "Russian" yazan Çerkesçe klavyedir.
- Ayrıca akıllı telefonlarınıza da Çerkesçe klavye yükleyebilirsiniz. Android telefonlarda "Ayarlar" kısmına girdiğinizde, "Diller ve Giriş" ayarlarına gelin. Geçerli klavye olarak "Gboard" seçin. "Diller" kısmından "Klavye Ekle" butonu ile bütün dilleri açın. Burada "Kabardeyce" yazanı bulup, tıklayın. İndirdikten sonra klavyeyi kullanacağınız ekranda aşağıdaki resimdeki gibi "Türkçe" yazan yere basılı tuttuğunuzda klavye seçenekleri karşınıza çıkacaktır:
Ayrıca isteyenler "SwiftKey Klavye"yi şuradan telefonuna indirebilirler. Uygulamayı telefonunuza yükledikten sonra, "Ayarlar" kısmından "Diller ve Giriş" kısmını bulup, geçerli klavye olarak "SwiftKey" klavyeyi seçin. Daha sonra SwiftKey ayarlarına girin.
Buradan "Diller" yazan kısma tıklayın.
Kabardey/Адыгэбзэ yazan yere tıklayarak dili telefonunuza indirmiş olursunuz. Klavyenin altında Türkçe yazan yere basılı tutarak yana kaydırdığınızda Çerkesçe klavyenize kavuşmuş olursunuz.
HAZIRLAYANLAR
Çerkesçe Dilbilgisi
Mustafa Tolga Taşu
Digeş Merve Daşdemir
Seslendirme
Digeş Merve Daşdemir
Gujan Bjas'o
Ünite Hazırlanması
Gujan Bjas'o
Teknik Destek
Bu sitede yaratmaya çalıştığımız metodolojinin bütün hakları Çerkes halkına aittir. İsteyen herkes, istediği yerde, Kiril alfabesi ile kullanmak şartıyla kullanabilir. Kiril alfabesi dışında bir alfabe ile kullanılmamasını rica ederiz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder